1. Các nguyên tắc của lý luận nhận thức duy vật biện chứng

Một là, thừa nhận thế giới vật chất tồn tại khách quan bên ngoài và độc lập với ý thức con người. Đây là nguyên tắc nền tảng của lý luận nhận thức của chủ nghĩa duy vật biện chứng. Chủ nghĩa duy vật biện chứng khẳng định, thế giới vật chất tồn tại khách quan, độc lập với ý thức, với cảm giác của con người và loài người nói chung, mặc dù người ta có thể chưa biết đến chúng.

Hai là, công nhận cảm giác, tri giác, ý thức nói chung là hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan. Theo chủ nghĩa duy vật biện chứng, các cảm giác của chúng ta (và mọi tri thức) đều là sự phản ánh, đều là hình ảnh chủ quan của hiện thực khách quan: “Cảm giác là một hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan”. Nhưng không phải sự phản ánh thụ động, cứng đờ của hiện thực khách quan giống như sự phản ánh vật lý của cái gương trong quan niệm của chủ nghĩa duy vật trước Mác. Đó chính là quan niệm trực quan của chủ nghĩa duy vật siêu hình, không đánh giá đúng mức vai trò tích cực của chủ thể, của nhân cách và hoạt động thực tiễn của con người trong phản ánh.

 Ba là, lấy thực tiễn làm tiêu chuẩn để kiểm tra hình ảnh đúng, hình ảnh sai của cảm giác, ý thức nói chung. Theo chủ nghĩa duy vật biện chứng, thực tiễn là tiêu chuẩn để kiểm tra hình ảnh đúng, hình ảnh sai của cảm giác, ý thức nói chung; là tiêu chuẩn để kiểm tra chân lý. Tất nhiên, “… thực tiễn mà chúng ta dùng làm tiêu chuẩn trong lý luận về nhận thức, phải bao gồm cả thực tiễn của những sự quan sát, những sự phát hiện về thiên văn học…”. Do vậy, “Quan điểm về đời sống, về thực tiễn, phải là quan điểm thứ nhất và cơ bản của lý luận về nhận thức”.

Lý luận nhận thức duy vật biện chứng là một phương pháp tiếp cận trong triết học và khoa học xã hội, đặc biệt phát triển bởi Karl Marx và Friedrich Engels. Lý luận này tập trung vào việc nghiên cứu và hiểu sự phát triển của hiện thực xã hội và tự nhiên dựa trên cơ sở duy vật, biện chứng. Dưới đây là một số nguyên tắc cơ bản của lý luận nhận thức duy vật biện chứng:

1. Duy vật: Lý luận nhận thức duy vật biện chứng giả định rằng hiện thực tồn tại độc lập và không phụ thuộc vào ý thức con người. Các vật chất và quy luật tự nhiên tồn tại bên ngoài tâm hồn con người và không bị ảnh hưởng bởi suy nghĩ của họ.

2. Biện chứng: Lý luận biện chứng nhấn mạnh tính biến đổi và phát triển của hiện thực. Mọi sự vật và quá trình đều có tính chất biện chứng, tức là chúng tồn tại nhờ vào sự đấu tranh, đối lập và phản đối trong bản thân chúng.

3. Mối quan hệ tương quan giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc: Lý luận nhận thức duy vật biện chứng cho rằng cơ sở hạ tầng kinh tế (sản xuất, quan hệ sản xuất) là nền tảng của xã hội, và kiến trúc (chính trị, pháp luật, văn hóa) phụ thuộc vào cơ sở hạ tầng.

4. Lịch sử và phát triển xã hội: Lý luận này coi con người là tác nhân chủ động trong việc tạo ra và thay đổi xã hội. Lịch sử của con người là quá trình phát triển xã hội, và người ta phải tìm hiểu lịch sử để hiểu sự biến đổi của xã hội.

5. Mâu thuẫn và đấu tranh: Lý luận duy vật biện chứng nhận thức vai trò quan trọng của mâu thuẫn và đấu tranh trong sự phát triển của xã hội. Mâu thuẫn xảy ra khi sự đối lập giữa các lực lượng xã hội không thể giải quyết một cách hòa bình.

6. Đối tượng nghiên cứu của khoa học xã hội: Lý luận nhận thức duy vật biện chứng nhấn mạnh việc nghiên cứu và hiểu biết về xã hội dựa vào phương pháp khoa học, điều tra thực tế và xem xét quy luật biện chứng.

Những nguyên tắc này giúp lý luận nhận thức duy vật biện chứng là một công cụ mạnh mẽ để nghiên cứu và hiểu sự phát triển và biến đổi của xã hội và tự nhiên.