Vấn đề cơ bản của triết học có hai mặt, giữa ý thức và vật chất:
- Cái nào có trước, cái nào có sau?
- Cái nào quyết định cái nào?
- Con người có khả năng nhận thức được thế giới hay không?

Từ những vấn đề đó đã chia triết học thành hai trường phái lớn, đó là:
Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa duy tâm.

1/ Khái niệm:
- Chủ nghĩa duy vật: Bản chất thế giới là vật chất, vật chất là tính thứ nhất, ý thức là tính thứ hai, vật chất là cái có trước và quyết định ý thức.

- Chủ nghĩa duy tâm: Bản chất thế giới là ý thức, ý thức là tính thứ nhất, vật chất là tính thứ hai, ý thức quyết định vật chất.

2/ Điểm khác biệt:
- Chủ nghĩa duy tâm có nguồn gốc nhận thức và nguồn gốc xã hội, thể hiện sự xem xét phiến diện, tuyệt đối hóa, thần thánh hóa một mặt, một đặc tính nào đó của quá trình nhận thức và thường gắn với lợi ích của các giai cấp, tầng lớp áp bức, bóc lột nhân dân lao động. Chú nghĩa duy tâm và tôn giáo cũng thường có mối liên hệ mật thiết với nhau, nương tựa vào nhau để cùng tồn tại và phát triển.

- Đối lập với chủ nghĩa duy tâm, quá trình ra đời và phát triển của chủ nghĩa duy vật có nguồn gốc từ thực tiễn và sự phát triển của khoa học. Chính qua thực tiễn và khái quát hóa thức của nhân loại trong nhiều lĩnh vực, chủ nghĩa duy vật thể hiện là hệ thống tri thức lý luận chung nhất gắn với lợi ích của các lực lượng xã hội tiến bộ, định hướng cho các lực lượng này trong hoạt động nhận thức và thực tiễn.